UZNANIE OJCOSTWA

Regulacja dotycząca uznania dziecka znajduje się w art. 73 i nast. KRO. Po nowelizacji  Kodeksu Rodzinno Opiekuńczego zmieniona została nazwa instytucji uznania – z „uznania dziecka” na „uznanie ojcostwa”.

Przesłanki uznania ojcostwa

Dziecko może zostać uznane, jeżeli ojcostwo nie wynika ani z domniemania pochodzenia od męża matki, ani jego pochodzenie nie zostało ustalone w drodze sądowego ustalenia ojcostwa. Zgodnie z art. 72 § 2 KRO uznanie ojcostwa nie może nastąpić, jeżeli toczy się sprawa o ustalenie ojcostwo. Dotyczy to zarówno sytuacji, gdy sprawa toczy się o ustalenie ojcostwa mężczyzny, chcącego uznać ojcostwo, jak i innego mężczyzny. Ojcostwo wynika w tym przypadku z dobrowolnego jednostronnego oświadczenia woli mężczyzny uważającego się za ojca dziecka. Mamy tu do czynienia z pierwszą przesłanką, mianowicie brak ustalenia ojcostwa innego mężczyzny, co jest zgodne z zasadą braku podzielności stanu cywilnego. Teraz przejdźmy do przesłanek dotyczących osoby dziecka. Ważnym jest fakt, że ustalić ojcostwo można tylko w sytuacji, gdy nie jest wątpliwe macierzyństwo. Dla uznania dziecka nie ma znaczenia okoliczność, że uznający jest kawalerem, rozwiedzionym czy pozostaje w związku małżeńskim z inną kobietą. Można uznać dziecko nieurodzone, jeżeli zostało poczęte, zgodnie z art. 75 KRO. Jeżeli matka dziecka jeszcze podczas ciąży poślubiła innego mężczyznę, to w sytuacji jeśli wcześniej ojciec dziecka nie uznał ojcostwa, wówczas istnieje domniemanie ojcostwa od męża matki. Uznanie dziecka według art. 76 KRO może nastąpić po jego śmierci. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletniości, mężczyzna może w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o jego śmierci, uznać ojcostwo. Nie może tego uczynić po dniu, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletniość. Kolejnymi istotnymi przesłankami są przesłanki dotyczące mężczyzny. Oświadczenie o uznaniu dziecka może złożyć tylko uznający. Uznanie jest aktem osobistym, nie może uczynić tego w jego imieniu inna osoba. Oznacza to, że w przypadku braku zdolności do czynności prawnych, przedstawiciel ustawowy nie może złożyć oświadczenia o uznaniu. Zgodnie z art. 77 KRO zdolność uznania posiada osoba, która ukończyła 16 lat. Przyjęto, że 16-letni mężczyzna jest wystarczająco dojrzały. Uznać ojcostwo może także pełnoletni mężczyzna, ale mający ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Jeżeli mężczyzna nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych, to oświadczenie konieczne do uznania dziecka może złożyć tylko przed sądem opiekuńczym.

Mężczyzna, który nie jest biologicznym ojcem dziecka może je uznać, gdyż organ, przed którym następuje uznanie ojcostwa nie może wymagać od mężczyzny, który zamierza to uczynić ani udowodnienia, ani uprawdopodobnienia, iż jest ojcem uznawanego dziecka. Zazwyczaj nie sprawdza się prawdziwości takiego oświadczenia, gdyż rolę weryfikującą w tym przypadku spełnia matka dziecka, przez potwierdzenie faktu ojcostwa uznającego mężczyzny. Jednakże organ, przed którym ma nastąpić uznanie dziecka, dokładniej kierownik urzędu stanu cywilnego, sąd opiekuńczy lub konsul, nie może takiego oświadczenia przyjąć, jeżeli mężczyzna oświadczy, że nie jest ojcem dziecka, które chce uznać lub z okoliczności wynikało, że nie jest ojcem dziecka, według art. 73 § 3 KRO. Fakt, że uznający nie jest ojcem biologicznym nie powoduje nieważności uznania z mocy prawa. Stanowi to jednak podstawę według art. 78 KRO do ustalenia bezskuteczności uznania dziecka. Jednakże uprawnienie do ustalenia bezskuteczności uznania dziecka nie przysługuje mężczyźnie, który wiedział, że uznaje nie swoje dziecko. Przed nowelizacją w 2008 r. należało wykazać, że oświadczenie woli było dotknięte wadą.

Dalsze przesłanki dotyczą osoby matki. Uznanie ojcostwa jest aktem wiedzy obojga rodziców. Matka składa oświadczenie potwierdzające oświadczenie mężczyzny. Zgodnie z art. 73 KRO matka musi dokonać tego w ciągu trzech miesięcy od momentu złożenia oświadczenia przez mężczyznę. Jeżeli jednak tego nie zrobi to uznanie ojcostwa nie dochodzi do skutku. Dzięki tej konstrukcji prawnej zachowana jest równowaga praw obojga rodziców. Udział matki w akcie tworzenia uznania ojcostwa jest przesłanką konieczną i chroni interes dziecka jak i matki. Potwierdzenie matki ma charakter osobisty i nie może go wyrazić inna osoba, w tym także przedstawiciel ustawowy. Ażeby móc skutecznie potwierdzić uznanie ojcostwa matka dziecka musi mieć ukończone 16 lat. Przed osiągnięciem tego wieku uznanie ojcostwa jest niedopuszczalne. Zgodnie z art. 4 Europejskiej Konwencji o statusie dziecka pozamałżeńskiego zakazuje się sprzeciwiać uznaniu dziecka, chyba że uznający nie jest jego ojcem biologicznym. Konwencja pozostawiła prawu krajowemu wskazanie osób lub organów mogących się przeciwstawić uznaniu. W Polsce osobą kontrolującą akt uznania została matka, najbliższa osoba dziecka.

Wymagania formalne

Uznanie ojcostwa jest skuteczne, jeżeli oświadczenie o uznaniu ojcostwa zawiera dokładne oznaczenie mężczyzny uznającego, matki potwierdzającej prawdziwość oświadczenia mężczyzny i dziecka, którego te oświadczenia dotyczą. Uznanie dziecka może nastąpić przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego albo przed Sądem Opiekuńczym, a za granicą, przed polskim Konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeżeli rodzice dziecka są obywatelami polskimi, zgodnie z art. 79 § 1 KRO. W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu ojca lub dziecka, uznanie dziecka może nastąpić także przed notariuszem, wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta, starostom, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy, według art. 79 § 2 KRO.

Skutki uznania ojcostwa

Jeżeli uznanie ojcostwa stanie się skuteczne to wywołuje określone skutki prawne. Uznanie dziecka ustala stan cywilny dziecka. Akt uznanie ma charakter deklaratywny, ponieważ stwierdza stosunek pokrewieństwa, i równocześnie wywołuje skutki erga omnes od urodzenia dziecka, ex tunc. W sferze stosunków osobistych uznanie ojcostwa także niesie ze sobą różne skutki. W razie uznania dziecka, nosi ono nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców, składanych jednocześnie z oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa.

Mogą oni wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka (art. 88 KRO). Jeżeli rodzice nie złożyli takiego oświadczenia, wówczas nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i nazwiska ojca. Jeżeli w chwili uznania dziecko ukończyło już 13 rok życia, na zmianę nazwiska potrzebne jest także wyrażenie zgody przez dziecko osobiście (art. 89 §  1 KRO).

Mężczyźnie, który uznał dziecko przysługuje władza rodzicielska (art. 93 §  1 KRO). Ponieważ rodzice nie pozostają w  związku małżeńskim, sąd opiekuńczy może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z nich, ograniczając władzę rodzicielską drugiego z  rodziców do określonych obowiązków i uprawnień (art. 107 KRO). Powstają też skutki w sferze majątkowej. Po pierwsze powstaje wzajemne prawo do dziedziczenia. Po drugie można kierować roszczenia alimentacyjne przeciw ojcu zgodnie z art. 133 KRO .