Sądowe ustalenie ojcostwa - część 1

    Każdy system prawny już od czasów starożytnych przywiązuje wagę do więzów krwi łączących poszczególnych członków rodziny. Jest to istotne dla wielu instytucji prawnych, szczególnie dla prawa osobowego i rodzinnego. Prawo do poznania własnego pochodzenia jest jednym z fundamentalnych praw dziecka. Więzy natury biologicznej są elementem zasadniczym kształtującym stosunek prawno-rodzinny, są ponadto podstawą istnienia najważniejszej komórki społecznej, jaką jest rodzina. Ze znajomością pochodzenia biologicznego wiążę się stan cywilny dziecka, władza rodzicielska, ale również inne skutki prawne, jak na przykład alimenty.

    Przede wszystkim należałoby zacząć od rozróżnienia ojcostwa biologicznego od prawnego. Ojcem biologicznym jest mężczyzna, który obcował z matką dziecka, skutkiem czego jest poczęcie i narodzenie się dziecka. Natomiast ojcem prawnym, jest mężczyzna, którego łączy z dzieckiem stosunek prawny ojcostwa. Uściślając ojcem prawnym jest mąż matki, co do którego zachodzi domniemanie ojcostwa biologicznego, albo mężczyzna, który uznał dziecko, bądź co do którego zapadł wyrok sądowy ustalający ojcostwo. Ustawodawca polski używa w KRO dwóch terminów „ojciec” i „ojcostwo”. Słowo „ojciec” używane jest w znaczeniu ojca biologicznego, natomiast terminu „ojcostwo” używa się w zwrotach ustalenie, czy zaprzeczenie ojcostwa, a więc w znaczeniu prawnym.

    Sądowe ustalenie ojcostwa jest uregulowane w art. 84 i nast. KRO. Przez sądowe ustalenie ojcostwa rozumie się stwierdzenie w wyroku sądowym, że dziecko urodzone poza małżeństwem pochodzi od określonego mężczyzny. Prowadzi to również do ustalenia stanu cywilnego dziecka. Sądowego ustalenia ojcostwa można dochodzić, gdy pochodzenie dziecka od ojca nie wynika ani z domniemania ojcostwa męża matki, ani z uznania dziecka. W przeciwieństwie do uznania dziecka przez ojca, które jest dobrowolne, do sądowego ustalenia ojcostwa dochodzi w razie sporu, co do osoby ojca. Do złożenia takiego powództwa nie potrzeba niczyjej zgody, a strona dochodząca ustalenia ojcostwa nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych. Legitymację czynną posiadają: matka dziecka, dziecko i potencjalny ojciec dziecka. Proces cywilny w Polsce charakteryzuje się dwustronnością. Oznacza to, że w procesie cywilnym występują zawsze dwie strony, powód i pozwany.

    Od niedawna potencjalny ojciec nie mogąc uznać dziecka, bez potwierdzenia tego faktu przez matkę, może wnieść powództwo o ustalenie ojcostwa. Do czasu nowelizacji KRO z 17 czerwca 2004 r. nie dopuszczano możliwości, by z powództwem o ustalenie własnego ojcostwa wystąpił mężczyzna, który uważał się za ojca dziecka. Pozbawienie mężczyzny, uważającego się za biologicznego ojca dziecka, możliwości dochodzenia przed sądem ustalenia swego ojcostwa, budziło duże wątpliwości. Dotychczasowa sytuacja nie zapewniała mężczyźnie takich samych praw w życiu rodzinnym, jak kobiecie. Podsumowując, dotychczasowe przepisy naruszały po pierwsze prawa przysługujące wszystkim obywatelom, jak prawo do sądu; po drugie naruszały prawa rodzicielskie oraz prawa dziecka, także gwarantowane w Konstytucji.

    Powództwo o ustalenie ojcostwa mogą również wytoczyć, prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich, występujący na prawach prokuratora, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. Matka ani domniemany ojciec nie mogą wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie pełnoletniości. W razie śmierci dziecka, które było powodem w sprawie o ustalenie ojcostwa, ustalenia mogą dochodzić jego zstępni.

    W toku postępowania o ustalenie ojcostwa domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w 300, a nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka, zgodnie z art. 85 KRO. Udowodnienie domniemania jest głównym celem procesu. Domniemania tego nie wyklucza okoliczność, że matka w tym okresie obcowała również z innym mężczyzną czy mężczyznami. W takiej sytuacji można zakładać ojcostwo innego mężczyzny tylko wtedy, gdy jego ojcostwo jest bardziej prawdopodobne. Ciężar wykazania, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne spoczywa na „pierwszym” domniemanym ojcu, ponieważ ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, wywodzącej z tego faktu skutki prawne. Domniemanie z art. 85 KRO można obalić.

    Sądowe ustalenie ojcostwa jest sposobem umożliwiającym matce dziecka ustalić pochodzenie dziecka od swojego partnera, który nie chciał go uznać za swoje. Pozwala także faktycznemu ojcu dziecka potwierdzić swoje ojcostwo wobec dziecka, jeżeli matka blokowała możliwość uznania.