Bite dzieci – jakie są rodzaje przemocy? Jak je rozpoznać? Jak pomóc?

Czym jest przemoc wobec dzieci? Na jakie niepokojące sygnały warto zwrócić uwagę, gdy podejrzewamy, że dziecko jest bite? W którym momencie niewinny klap zmienia się w przemoc? I najważniejsze pytanie: czy danie klapsa dziecku jest wyjściem idealnym? Jakie niesie za sobą skutki w przyszłości?

Czym jest przemoc wobec dzieci?

Przemoc jest to stosowanie kar cielesnych, czyli zadawanie cierpień psychicznych i innych form poniżania dziecka. Jest to także nie wywiązywanie się z opieki, które ma nieprzyjemne konsekwencje dla zdrowia psychicznego jak również fizycznego dziecka.

Według badań sprawcami przemocy są najczęściej osoby bliskie dziecku; rodzice lub opiekunowie.

Pamiętajmy, że przemoc wobec dzieci nie jest związana ze statusem społecznym czy materialnym rodziny. Może zdarzyć się w każdym środowisku.

Przemoc wobec dzieci grozi różnego rodzaju konsekwencjami. Dziecko, które doświadcza przemocy może mieć problemy już w dzieciństwie (tzw. Konsekwencje krótkoterminowe) jak również w dorosłym życiu (tzw. konsekwencje długoterminowe). Mogą dotyczyć wszystkich sfer życia dziecka, a potem osoby dorosłej; zdarza się, że skutki przemocy są dla dziecka bardziej bolesne i trudniejsze niż fizyczne.

Jak więc rozpoznać przemoc?

Najważniejsze jest by zauważyć i zareagować, gdy dzieje się coś niepokojącego. Jest to niezbędny warunek by móc uzyskać pomoc dla dziecka. Jednak, aby to zrobić powinniśmy posiadać umiejętność rozpoznawania symptomów, które sygnalizują przemoc wobec dziecka.

Ponieważ występowanie pojedynczego na ogół nie jest dowodem na to, że dziecko doświadczyło krzywdzenia. Pamiętajmy, że jeśli symptom powtarza się, bądź kilka objawów występuje jednocześnie możemy mieć poczucie pewności, że dziecko jest krzywdzone. Osoby, które krzywdzą dzieci, starają się to ukryć. Dotyczy to zwłaszcza osób, które znęcają się nad dzieckiem i zdają sobie sprawę z faktu, iż jest to niewłaściwe. Najczęściej wzbudzają w otoczeniu wrażenie niebudzących podejrzenia sposób. 

Część osób krzywdzi dzieci, nie zdając sobie w ogóle sprawy z tego, że to co robią jest niewłaściwe i w przyszłości może mieć negatywne skutki (np. stosując kary fizyczne, potrząsając niemowlęciem, nadmiernie zawstydzając dziecko).

Co oznacza zaniedbanie?

Zaniedbanie to nie zaspokojenie podstawowych potrzeb materialnych jak również emocjonalnych dziecka przez rodzica lub opiekuna. Nie zapewnienie mu odpowiedniego jedzenia, ubrań, schronienia, opieki medycznej oraz bezpieczeństwa.

Na co powinniśmy zwrócić uwagę?

Jeśli dziecko:

• Często jest nieobecne w szkole lub przedszkolu,

• Kradnie jedzenie bądź pieniądze kolegom, a nawet żebrze,

• Nie otrzymuje koniecznej opieki medycznej: szczepień, okularów itp.,

• Jest często brudne, nieprzyjemnie pachnie,

• Często jest ubrane nieodpowiednio do pogody,

• Pije alkohol lub zażywa narkotyki,

• Mówi, że w domu nie ma osoby, która mogłaby się nim zająć,

• Popełnia czyny niezgodnie z prawem, np. akty wandalizmu kradzieże.

Jeśli rodzic lub opiekun:

• Nie interesuje się sprawami dziecka,

• Jest bezradny życiowo lub pogrążony w depresji,

• Często nie dociera na umówione spotkania,

• Nadużywa alkoholu lub zażywa narkotyki,

• Całymi dniami przebywa poza domem, pozostawiając dziecko bez opieki.

Co to jest przemoc fizyczna?

Przemoc fizyczna to celowe uszkodzenie ciała, zadawanie bólu lub groźba uszkodzenia ciała. Skutkiem przemocy fizycznej mogą być złamania, siniaki, rany cięte, poparzenia, obrażenia wewnętrzne.

Na co powinniśmy zwrócić uwagę?

Jeśli dziecko:

• Ma widoczne obrażenia ciała (poparzenia,

• Ślady po ugryzieniu, siniaki,

• Złamania kości), których pochodzenie trudno jest wyjaśnić,

• Boi się rodzica lub opiekuna,

• Podawane przez nie wyjaśnienia dotyczące ran i siniaków nie są spójne z charakterem obrażeń.

Jeśli rodzic lub opiekun:

• Podaje sprzeczne lub nieprzekonujące wyjaśnienia dotyczące obrażeń dziecka, bądź w ogóle odmawia wyjaśnień,

• Stosuje surową dyscyplinę wobec dziecka, w tym kary fizyczne,

• Nadużywa alkoholu lub narkotyków,

• Ciągle obwinia i krytykuje dziecko.

Przemoc seksualna to angażowanie dziecka w aktywność seksualną przez osobę dorosłą. Wykorzystywanie seksualne dzieci odnosi się do zachowań z kontaktem fizycznym (np. dotykanie dziecka, współżycie z dzieckiem) oraz do zachowań bez kontaktu fizycznego (np. pokazywanie dziecku materiałów pornograficznych, podglądanie, ekshibicjonizm). Przemoc ta może być jednorazowym incydentem lub powtarzać się przez dłuższy czas.

Na co powinniśmy zwrócić uwagę?

Jeśli dziecko:

• Przejawia dziwne bądź niezwykłe dla swojego wieku zachowania seksualne (np. jest nadmiernie rozbudzone, dużo mówi seksie),

• Jest wycofane, depresyjne, infantylnie się zachowuje, ma trudności w relacjach z rówieśnikami, odmawia przebierania się w towarzystwie innych (np. przed zajęciami sportowymi),

• Nadużywa alkoholu lub narkotyków,

• Pogorszyło się w nauce,

• Ma trudności z chodzeniem lub siadaniem; doświadcza bólu intymnych części ciała, jest w ciąży lub jest chore wenerycznie,

• Ucieka z domu,

• Chwali się nagłym przypływem gotówki lub prezentów.

Jeśli rodzic lub opiekun:

• Przekracza dopuszczalne granice w kontakcie fizycznym z dzieckiem (np. podczas zabawy),

• Nadużywa alkoholu lub narkotyków,

• Nie utrzymuje relacji z osobami spoza najbliższej rodziny, przejawia nadopiekuńczość w stosunku do dziecka, ogranicza jego kontakty z rówieśnikami.

Przemoc emocjonalna to powtarzające się poniżanie, upokarzanie i ośmieszanie dziecka; wciąganie dziecka w konflikt osób dorosłych, manipulowanie nim; brak odpowiedniego wsparcia, uwagi i miłości; wymagania i oczekiwania wobec dziecka, którym nie jest ono w stanie sprostać.

 Na co powinniśmy zwrócić uwagę?

Jeśli dziecko:

• Zachowuje się w sposób nieadekwatny do wieku (w sposób zbyt dorosły bądź zbyt infantylny), wykazuje zaburzenia jedzenia (niedojada, nadmiernie się objada, wymiotuje),

• Jest opóźnione w rozwoju fizycznym bądź emocjonalnym,

• Moczy się bądź zanieczyszcza kałem,

• Samookalecza się,

• Ma problemy ze snem, nocne koszmary,

• Boi się chodzić spać, ma objawy hipochondrii, histerii, obsesji lub fobii.

Jeśli rodzic lub opiekun:

• Ciągle obwinia, poniża i strofuje dziecko,

• Nie interesuje się problemami dziecka,

• Otwarcie odrzuca dziecko,

• Faworyzuje jedno z rodzeństwa, w oczekiwaniach i wymaganiach wobec dziecka nie bierze pod uwagę jego możliwości,

• Nadużywa alkoholu lub narkotyków.

W jaki sposób można pomóc dziecku, które doświadczyło przemocy od kogoś z najbliższych?

Zdarzają się sytuacje, gdy dziecko samo wybiera osobę, której zwierza się ze swoich problemów. To znaczy, że darzą ją zaufaniem na tyle by móc liczyć na jej wsparcie. Pamiętajmy, że rozmowa z dzieckiem na temat doznanej mu krzywdy jest trudna zarówno dla osoby obdarzonej zaufaniem, jak i dla dziecka.

Warto podkreślić, że dziecko które doznało krzywdy często jest silnie związane emocjonalnie ze sprawcą, szczególnie gdy do aktu przemocy dochodzi w rodzinie. Dziecko może cierpieć, a jednocześnie darzyć sprawcę miłością.

Obowiązek zawiadomienia odpowiednich instytucji wymiaru sprawiedliwości o przestępstwie wobec dziecka lub zagrożeniu jego dobra wynika z następujących aktów prawnych:

Kodeksu postępowania karnego – art. 304

§ 1. Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję. (...)

§ 2. Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa.

Kodeksu postępowania cywilnego – art. 572

§ 1. Każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy.

§ 2. Obowiązek wymieniony w § 1 ciąży przede wszystkim na urzędach stanu cywilnego, sądach, prokuraturach, notariuszach, komornikach, organach samorządu i administracji rządowej, organach policji, placówkach oświatowych, opiekunach społecznych oraz organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi.

Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z 29 lipca 2005 r. – art. 12.

Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych powzięły podejrzenie o popełnieniu przestępstwa z użyciem przemocy wobec członków rodziny, powinny niezwłocznie zawiadomić o tym policję lub prokuratora.

Artykuł został napisany wraz z wsparciem psychologa: Pani Izabeli Szczepaniak.